تاریخ آخرین بروزرسانی: ۵ مهر ۱۳۹۹

اوراق مشارکت چیست؟

اگر بخواهیم اوراق بهادار را براساس درجه ریسک آنها معرفی کنیم، نخست باید به سراغ اوراق مشارکت برویم. چون این اوراق، بازدهی تضمین شده دارد و بنابراین، هیچ گونه ریسکی را متوجه سهامدار نمیکند. اما اوراق مشارکت چیست؟

اوراق مشارکت

همان طور که از اسم این اوراق هم مشخص است، اوراق مشارکت اوراق بهاداری است که بیانگر مشارکت دارنده آن در یک طرح است. اجازه بدهید با یک مثال توضیح دهیم. فرض کنید یک شرکت پتروشیمی برای راه اندازی خط تولید جدید، به ۲۰۰ میلیارد تومان سرمایه جدید نیاز دارد. همچنین براساس بررسی های کارشناسی، درصورت راهاندازی این خط تولید، سرمایه صرف شده برای آن ظرف مدت ۴ سال پس از راه اندازی، از محل افزایش درآمد ناشی از فروش محصولات جدید، جبران شده و میزان سوداوری شرکت هم طی این مدت، سالانه ۲۵ تا ۳۰ درصد افزایش خواهد یافت، به بیان دیگر، طرح مذکور دارای توجیه اقتصادی است.

در چنین حالتی، یکی از روش هایی که شرکت خودروساز میتواند برای تأمین سرمایه موردنیاز خود از آن استفاده کند، انتشار اوراق مشارکت است. به این ترتیب، شرکت خودروسازی با فروش این اوراق به سرمایه گذاران، منابع مالی مورد نیاز خود را از آنها تأمین کرده و سرمایه گذاران نیز در ازای این مشارکت، به نسبت سرمایه خود در منافع حاصل از راه اندازی خط تولید جدید شریک خواهند شد.

مهمترین جذابیت اوراق مشارکت در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار مانند سهام، تضمین پرداخت سود است، به این معنا که دارنده اوراق مشارکت اطمینان دارد که سود مشخص و تضمین شده ای را به عنوان سود علی الحساب، در فواصل زمانی معین، دریافت میکند. اما چه کسی، پرداخت حداقل سود را تضمین میکند؟

طبیعتا شرکت یا سازمان منتشرکننده این اوراق نمیتواند خودش، پرداخت سود اوراق را هم تضمین کند. در حال حاضر، سود اغلب اوراق مشارکتی که در کشور منتشر میشود، توسط بانکها و موسسات مالی معتبر و یا دولت، تضمین میشود، بنابراین، خریدار این اوراق اطمینان دارد که در سررسیدهای مشخص، سود تعهدشده را دریافت میکند. در مورد اوراق مشارکت، باید به چند نکته توجه داشت:

۱- همان طور که قبلا هم گفتیم، بین ریسک و بازده رابطه مستقیم وجود دارد، بنابراین اوراق مشارکت، با توجه به اینکه بازدهی تضمین شده دارند و ریسکی را متوجه سرمایه گذار نمیکنند، بنابراین بازده مورد انتظار آنها هم در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار، کمتر است.

۲- سود تضمین شده اوراق مشارکت، به صورت علی الحساب به دارنده اوراق پرداخت میشود، به این معنا که پس از پایان پروژه و در سررسید نهایی، ناشر اوراق موظف است سود قطعی پروژه را محاسبه کرده و درصورتی که سود قطعی پروژه، بیشتر از سود علی الحساب پرداختی به خریداران اوراق باشد باشد، مابه التفاوت را به آنها پرداخت نماید. البته، درصورتی که سود قطعی پروژه، از سود علی الحساب پرداختی کمتر باشد، جبران مابه التفاوت برعهده ضامن اوراق مشارکت است و ضرر و زیانی از این بابت، متوجه خریدار این اوراق نیست.

۳- سود اوراق مشارکت، معاف از پرداخت مالیات است و این موضوع نیز یکی از جذابیت های سرمایه گذاری در اوراق مشارکت محسوب میشود.

۴- اوراق مشارکت، اغلب بینام منتشر شده و فردی که این اوراق را در اختیار دارد، مالک آن شناخته میشود، بنابراین باید از اوراق مشارکت نیز همانند اسکناس و بلکه بیشتر از آن، مراقبت کرد. البته، بانکها معمولا این امکان را برای خریداران اوراق مشارکت فراهم میکنند که بتوانند اوراق خریداری شده را نزد بانک، به امانت بگذارند تا از مواردی مانند سرقت، آتش سوزی و… در امان باشد.

۵- سود اوراق مشارکت، در فواصل زمانی تعیین شده (مثلا یک ماهه یا سه ماهه) و ازطریق برگه هایی که همراه اوراق مشارکت، به خریدار تحویل میشود، به وی پرداخت میشود. درصورتی که فرد اوراق مشارکت را نزد خود نگهداری کند، هنگام تحویل برگه های دریافت سود به بانک، باید اصل اوراق مشارکت را هم به همراه داشته باشند تا مالکیت فرد بر این اوراق، توسط بانک احراز شود. البته، همان طور که گفته شد، خریدار اوراق مشارکت میتواند اوراق خود را نزد بانک به امانت گذارده و با پرداخت کارمزد جزئی، از بانک بخواهد تا سود اوراق را در سررسیدهای تعیین شده، به صورت منظم به حسابش واریز نماید.

۶- باتوجه به اینکه طرحهایی که برای تأمین مالی آنها، اوراق مشارکت منتشر میشود، معمولا طرحهای زمانبر هستند، بنابراین اوراق مشارکت نیز اغلب با سررسیدهای سه تا چهارساله منتشر میشوند. اما اگر خریدار اوراق به هر دلیل، قبل از دوره سررسید به پول خود نیاز پیدا کرد، میتواند با مراجعه به یکی از شعب بانکی که اوراق را از آن خریداری کرده، ضمن تحویل اوراق مربوطه به بانک، اصل پول خود را دریافت نماید. طبیعتا سودهای دریافتی تا تاریخ تحویل اوراق به بانک نیز به عنوان سود دوره مشارکت، متعلق به فرد میباشد. البته معمولا درصورت تسویه زودتر از

موعد، بانکها نرخ سود قابل پرداخت به مشتری را اندکی کاهش داده (مثلا از ۲۰ درصد به ۱۹ درصد) و مابه التفاوت نرخ جدید با نرخ پرداختی تا آن زمان را، از مشتری دریافت میکنند.

۷- درصورتیکه اوراق مشارکت در بورس یا فرابورس نیز پذیرفته شده باشند، دارنده این اوراق میتواند برای فروش آنها قبل از سررسید، به یکی از شرکتهای کارگزاری بورس مراجعه کرده و براساس روشی که در برنامه های قبل توضیح دادیم، نسبت به فروش اوراق خود اقدام نماید. در این صورت، طبیعتا اوراق مشارکت نیز همانند سهام، براساس قیمتی که در بورس برای آن متقاضی وجود داشته باشد، فروخته خواهد شد و سود دارنده اوراق مشارکت نیز از بابت تسویه زودتر از موعد، کاهش نمییابد.

در پایان هم به این نکته اشاره کنم که در حال حاضر، علاوه بر شرکتهای فعال در بخش خصوصی، دولت و شهرداریها هم برای تأمین منابع مالی موردنیاز برای پروژههای عمرانی، زیربنایی و…، اقدام به انتشار اوراق مشارکت مینمایند. ساخت خطوط جادهای و ریلی، سد، تونل، نیروگاه، مجتمع های اداری و مسکونی و…، نمونه هایی از مواردی است که دولت و یا شهرداریها، برای تأمین مالی آنها اقدام به انتشار اوراق مشارکت میکنند و تبلیغات آنها هم در رسانه ها، به وفور مشاهده میشود.