خاتمی در جمع عده‌ای از سیاسیون و فعالان رسانه‌:

« جمهوری معنی و تاریخ دارد و آن اسلامی که در انقلاب ۵۷ در کنار جمهوریت قرار گرفت، اسلامی بود که باید خود را با جمهوریت سازگار می‌کرد.

جمهوری، تاریخ و معنا و لوازمی دارد. از دوران روم باستان، یونان و تا به امروز جمهوری به‌اشکال مختلف وجود داشته و توسعه یافته است و امروز‌اشکالی از آن در جهان وجود دارد و در حکمرانی موفق بوده‌اند.

اینکه جمهوری اسلامی در ایران معنا دارد یا ندارد، باید در مورد آن بحث شود اما شخصا معتقدم نسخه اسلام سازگار با عرف،‌اشکالی را ایجاد نمی‌کند.

متاسفانه اولین بار من از مفهوم مردم‌ سالاری دینی استفاده کردم، اما منظور ما از مردم سالاری همان دموکراسی و از دینی بودن همان اخلاق دینی سازگار با عرف بود. امروز شاهدیم جمهوری اسلامی به سمت حکومت اسلامی تمایل پیدا کرده است، در حالی که منظور موسسان از جمهوری اسلامی، حکومت آخوندی نبود.

یکی از فرماندهان ارتش در همان روزهای ابتدایی بعد از پیروزی انقلاب- که فکر می‌کنم تیمسار مصطفی رحیمی بود- نگران کلمه جمهوری اسلامی بود و به امام نامه نوشت و نگرانی خود را با ذکر دلایلی ابراز کرد. من شخصا پیگیر نامه بودم و می‌خواستم بدانم حضرت امام چه نظری دارند. از مرحوم احمد آقا [سید احمد خمینی] پرسیدم چه شد. سید احمد آقا به من گفت، امام نه یک بار که دوبار نامه را مطالعه کرد و گفت به رحیمی بگویید منظور از جمهوری اسلامی، حکومت آخوندی نیست، این مردم نگرانند اسلام با جمهوری سازگار نباشد.

مردم در همه‌پرسی تعیین نظام به کدام جمهوری اسلامی رای دادند؟ اگر همان زمان می‌گفتیم که قرار است با اسلامیتش تو سرتان بزنیم، آیا کسی به آن رای می‌داد؟

می‌گویند اگر زنی روسریش تا نصفه عقب باشد،‌ اشکالی ندارد و بچه‌های خودمان هستند، اما اگر روسری افتاد و چهار تار مو بیشتر آشکار شد، دیگر بچه‌های خودمان نیستند. بله اسلام نسبت به بی‌حجابی محض حرف دارد و البته اختلاف نظرها هم زیاد است، ولی اسلام دین رکود نیست بلکه برای زمان و مکان انعطاف دارد.

برانداز می‌گوید این نظام باید برود، تفکر اصلاح‌طلبی مبنا را بر تغییرات و اصلاحات کم هزینه می‌گذارد. من معتقدم اگر زندگی و آزادی می‌خواهید آن را در براندازی و انقلاب جست‌وجو نکنید، در صورتی که آن اتفاق حادث شود، ایران روزگار خوبی نخواهد داشت، اگر «زن، زندگی، آزادی» می‌خواهیم باید بدانیم، براندازی زندگی مردم را بهتر نخواهد کرد.

در مورد اینکه ترکیب «جمهوری اسلامی» معنا دارد یا خیر، باید بحث شود. مدافعان آن دلایلی دارند و معتقدان به ضدیت عرف و دین نیز برای خود فکت و استدلال دارند، اما شخصا معتقدم می‌توان اسلام را چنان دید و شناخت که جایگاه «عرف» را در عرصه حیات اجتماعی به رسمیت بشناسد، چنان‌که امام برای آن جایگاه مهمی قائل بودند، و در شرایط خاص در فرآیند راهبردن جامعه بر نقش آن از نظر اسلام صحه گذاشتند.

من از شعار زن، زندگی، آزادی به عنوان یک شعار زیبا تعبیر کردم، اما معتقدم اگر زندگی می‌خواهیم، زندگی در براندازی پیدا نمی‌شود؛ چرا که در آن صورت ایران روزگار خوبی نخواهد داشت و آشوب و ناآرامی‌های سنگینی را در پی خواهد داشت. اصلاح‌طلبان می‌گویند وضع امروز مساوی با جمهوری اسلامی نیست و باید با روش‌های مسالمت‌آمیز اصلاح شود، اما براندازان می‌گویند جمهوری اسلامی همین است و باید برانداخته شود».